Tekst: Frans van Hilten, foto’s: Frouckje van der Wal. Bedrieglijk en vol tegenstellingen, zo noemt Bloum Cardenas haar beroemde grootmoeder Niki de Saint Phalle: ‘Ze zag er zwak uit maar ze was de sterkste persoon die ik ooit ontmoet heb. Haar wil kon ijzer buigen.’
Cardenas beheert via een stichting De Saint Phalle’s nalatenschap en is in Nederland voor de opening van de tentoonstelling Niki de Saint Phalle aan Zee in museum Beelden aan Zee, Scheveningen. Dat particuliere museum kwam 25 jaar geleden voort uit de collectie van Theo en Lida Scholten, die al lang geleden een werk van deze kunstenares kochten.
Misbruik
Niki de Saint Phalle (1930-2002), geboren in Frankrijk maar grotendeels levend in de Verenigde Staten, is het meest bekend van haar Nana-sculpturen, veelal dansende vrouwen met expliciete rondingen in badpak. Met hun uitbundige kleuren stralen ze vrijheid uit, maar die vrijheid kwam De Saint Phalle niet aanwaaien. Vanaf haar elfde werd ze door haar vader misbruikt en ook in algemener zin voelde ze zich als vrouw altijd gekoeioneerd door de macht die mannen zich toe-eigenden.
Volgens Cardenas vormen de Nana’s een leger van vrije vrouwen waar je als man maar beter bang voor kon zijn. ‘Maar ik geloof niet dat ze vrouwen een boodschap wilde meegeven, ze wilde vooral zichzelf bevrijden. Niki wilde geen icoon zijn.’
Tinguely
De vrijheid zocht De Saint Phalle op vele manieren. Door het maken van schietschilderijen, de Tir‘s, waarbij zij met een geweer schoot op een doek met onder gips zakjes verf gemonteerd; Door daar direct mee te stoppen toen ze merkte dat het schieten verslavend werd; Door zich te ontdoen van relaties waaraan ze teveel gehecht raakte, al hield ze haar leven lang een hechte band met haar medekunstenaar en langdurige partner Jean Tinguely.
“Nana power is in Amerikaanse ogen niet anders dan Malcolm X”
In de huidige tijd vreest Cardenas voor Niki de Saint Phalle’s moeizaam bevochten vrijheid. In China werden bepaalde werken niet getoond omdat ze seksueel te gevoelig lagen óf vanwege de eenkindpolitiek. Tentoonstellingsmakers in de VS weigerden onlangs nog werk waarin ras en gender een in hun ogen te gevoelige rol speelden. ‘Niki had het over Nana power, dat is in Amerikaanse ogen niet anders dan Malcolm X. Ik vind die censuur vreselijk, want een museum moet een heilige plaats zijn waar alle ruimte voor vrijheid is, of je de tentoongestelde kunst nu leuk vindt of niet.’
Draaiende plateaus
De tentoonstelling in Beelden aan Zee laat zich prima bekijken zonder al deze achtergrondkennis. In een geniale vondst van de vormgever, architect Trude Hooykaas, zijn veel van de Nana’s, maar ook dieren en andere figuren op draaiende blauwe plateaus gemonteerd, waardoor de tentoongestelde objecten zich in steeds andere composities aan de kijker voordoen.
Het oeuvre wordt in enorme veelzijdigheid getoond – grote en kleine sculpturen, een fontein, maar ook als tekening vormgegeven brieven en zelfs een wandtapijt. Het geheel straalt een levensvreugde uit die een voortdurende glimlach om de lippen tovert.
Opblaas-Nana
En dan is er nog de commercie. Later in haar leven ontwierp De Saint Phalle de zogenoemde tarottuin in Toscane, met kolossale sculpturen. Voor de realisatie van die nooit voltooide tuin zamelde de kunstenares geld in door opblaasbare Nana’s en andere merchandise te verkopen in haar tentoonstellingen, maar ook bij de Bijenkorf. Behalve om financiële redenen verkocht Niki de Saint Phalle de goedkope massa-oplages ook vanuit de overtuiging dat kunst voor iedereen binnen handbereik moest liggen. Die verkoopconstructie heeft Beelden aan Zee geïmiteerd door een kleine museumwinkel op te nemen in de tentoonstelling. En ja, daar kun je ook opblaasbare Nana’s kopen.
- Niki de Saint Phalle aan Zee, museum Beelden aan Zee, tot en met 1 maart 2020
- Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!
kunstHart 