Door: Frans van Hilten. Vrienden en rivalen is de ondertitel van de tentoonstelling Breitner vs Israels in het Kunstmuseum Den Haag, maar achteraf is het maar de vraag of dat “vrienden” wel terecht is.
Een gedeelde vriendenkring hadden Isaak Israels en George Hendrik Breitner wel, wederzijds respect ook, maar rivaliteit stond bijna hun hele leven lang vriendschap in de weg. Rivaliteit die beide individuen overigens artistiek tot grote hoogte opstuwde. Het resultaat van die bijna levenslange strijd is in deze expositie te zien.
Frustratie en uitdaging
Isaac Israels (1865-1934), zoon van topkunstenaar Jozef Israëls, en George Hendrik Breitner (1857-1923), afkomstig uit een arbeidersmilieu. De veel jongere Israëls is al jong een virtuoos tekentalent, maar nog wat keurig, de zeven jaar oudere Breitner heeft bravoure en talent, maar mist aanvankelijk vakmanschap. Beiden voelen zich gefrustreerd en uitgedaagd door de mogelijkheden van de ander en werken keihard om die voorbij te streven, nu eens trots op de eigen prestaties, dan weer moedeloos door de genialiteit van de concurrent. Het is de generatie van de Tachtigers. Waar de Haagse School nog naar buiten ging om in de natuur te werken, schildert de jeugd het leven in de stad; De mondaine wereld, maar ook de armoede, de zelfkant.
nu eens trots op de eigen prestaties, dan weer moedeloos door de genialiteit van de concurrent
Hoewel Israels en Breitner nota bene mede-oprichters van (de voorloper van) het Kunstmuseum waren, werd hun onderlinge verhouding hier noch elders eerder zo belicht. En dat terwijl het verhaal heel duidelijk te zien en te herkennen is voor wie door de zalen loopt. Hier loopt Israels duidelijk op kop, daar is Breitner zijn rivaal ver vooruit. De concurrentie, maar ook de wederzijdse invloeden blijven fascineren van zaal naar zaal, waar de bezoeker wordt getrakteerd op tal van tekeningen, ontwerpen, kostuums uit de tijd en natuurlijk schilderijen, waaronder veel bruiklenen. Tot de slotfase, waarin de beide heren zich als zestigers met elkaar verzoenen, mede doordat zij inmiddels niet meer dezelfde onderwerpen schilderen.
Gespierd
Geïnspireerd door fysieke uitdrukkingen van onder andere Hemingway (“een gespierd kunstwerk”) maar ook de beide schilders zelf die “een opdonder” van een schilderij zeiden te krijgen of een groot kunstenaar met “een atleet” vergeleken, heeft het museum gekozen voor een bokswedstrijd als metafoor. Enigszins met de haren erbij gesleept liggen er dus twee paar bokshandschoenen aan de voeten van de ruim manshoge portretten in de openingszaal en worden de verschillende fasen van de strijd als “rondes” aangeduid.
Uiteindelijk vraagt het Kunstmuseum bezoekers zelfs een stem op een van beide kunstenaars uit te brengen – jammer, omdat dat onrecht doet aan beider talenten en de spannende manier waarop ze zichzelf én elkaar hebben ontwikkeld tot topkunstenaars van gelijkwaardig niveau. Het is maar een klein minpuntje in een voor het overige voortreffelijke tentoonstelling. Een eye-opener!
- Breitner vs Israels, Vrienden en rivalen – Kunstmuseum Den Haag, tot en met 10 mei 2020
- Catalogus in Breiter- en in Israelsvariant, audiotour ingesproken door Ariane Schluter
- Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!
kunstHart 