Door: Roald van Elswijk. Al sinds mijn jeugd ben ik gefascineerd door het Hebreeuwse alfabet, die geheimzinnige tekens die je op synagogen en oorlogsmonumenten ziet. Als klein jochie stelde ik me voor hoe er een heel verhaal achter dat alfabet schuilging, gevoed door wat ik op school geleerd had over de geschiedenis van het Joodse volk. Later zou ik me meer gaan verdiepen in de Joodse cultuur en zelfs wat Hebreeuws leren. De fascinatie voor dat bijzondere schrift is echter altijd gebleven.
In het Joods Historisch Museum in Amsterdam loopt tot en met 8 januari 2017 de expositie De glorie van het joodse boek, met zeldzame werken uit de oudste nog functionerende joodse bibliotheek ter wereld, Ets Haim (Boom des levens). Deze eeuwenoude bibliotheek bevindt zich sinds 1675 in de Portugese Synagoge, nu onderdeel van het museum. Behalve stukken uit de Amsterdamse collectie worden ook topstukken uit het Vaticaan en andere musea, vaak voor de eerste keer, tentoongesteld. De ‘joodse levensboom’ toont haar meest kostbare vruchten, in een unieke, fraai ingerichte tentoonstelling.
“censoren hebben in de Hebreeuwse tekst enkele kritische passages weggestreept”
De expositieruimte is spaarzaam belicht, waardoor je aandacht meteen naar de geschriften getrokken wordt. Bij binnenkomst wacht de bezoeker een video: we zien in close-up hoe een kalligraferende hand een tekst in het Hebreeuws schrijft. Ik blijf gefascineerd kijken. Iets verderop staan de vitrines met de eeuwenoude joodse geschriften. Ik heb een rustig moment uitgekozen om de handschriften te bekijken, er is maar één andere bezoeker. De stilte in de zaal wordt bruut verstoord door de mobiele telefoon van de man. Met een ‘Neemt u mij niet kwalijk, meneer’ loopt hij weg. Het wordt weer stil.
Oudst bekende manuscript Spinoza’s Ethica
Ik loop verder. Het is moeilijk om een handschrift te kiezen dat mij het meest aanspreekt, de rijkelijk versierde teksten zien er allemaal zo schitterend uit. Een van de hoogtepunten is het oudst bekende manuscript van de Ethica van Spinoza. Men dacht dat dit verloren was gegaan, maar het werd bij toeval teruggevonden in de bibliotheek van het Vaticaan. In een ander boek wordt de invloed van het Vaticaan pijnlijk zichtbaar: twee censoren hebben in de Hebreeuwse tekst enkele kritische passages weggestreept.
Koosjere boterkoek
Na ook de andere, eeuwenoude geschriften bekeken te hebben, merk ik dat ik toch een favoriet heb: een 18e-eeuws kastje met daarin een fraaie kalender voor het aftellen van de dagen tussen Pesach en het Wekenfeest. De kostbare rollen zijn met prachtige bloemmotieven versierd.
De man met mobiele telefoon is inmiddels teruggekomen en ik loop naar buiten. Achter de klapdeuren wacht het museumcafé, en koffie met koosjere boterboek.
De glorie van het joodse boek – Topstukken uit Ets Haim, het Vaticaan en andere collecties. Joods Historisch Museum, tot en met 8 januari 2017.
Foto bovenaan pagina: Mahzor (fragment), (Western Ashkenazic), Germany, 1345 Coll. Vatican City, Biblioteca Vaticana, Rome
kunstHart 