Grootste Zadkine-tentoonstelling ooit in Beelden aan Zee

Door Frans van Hilten. De zanger Orpheus ontroerde volgens de Griekse mythe met zijn lierspel zelfs stenen en bomen. Ook beeldhouwer Ossip Zadkine (ja, die van De verwoeste stad in Rotterdam) wilde steen en hout een ziel geven en daarmee een snaar raken bij de kijker. Museum Beelden aan Zee presenteert de allergrootste overzichtstentoonstelling ooit gewijd aan deze man, die Orpheus zag als de vader aller kunstenaars.

Zadkine-tassen. Zadkine-notitieboekjes. Zadkine-taartjes. Zadkine-sokken. Het kan niet op met de merchandise rond Zadkine aan Zee in Scheveningen. Het is dan ook een spectaculaire tentoonstelling. Zo’n honderdtien werken zijn er te zien, waarvan ongeveer vijftig uit het Musée Zadkine in Parijs. Een kolossale klus om al die werken in het museum van zaal of uit het depot te halen, waar nodig te restaureren en klaar maken voor in sommige gevallen het eerste transport sinds decennia.

Van enkele werken was het bestaan of de verblijfplaats niet bekend

Andere musea, waaronder Boijmans van Beuningen, Kröller Müller en het Stedelijk, bleven niet achter met bruiklenen. Daarnaast klopten tal van particuliere verzamelaars uit eigen beweging met beelden aan bij het museum; Van enkele van die werken was zelfs het bestaan of de verblijfplaats tot nu toe niet bekend. De prestigieuze toekenning van de Turing Foundation hielp het plaatje financieel rond te krijgen.

Wit-Rusland, Parijs, VS

Ossip Zadkine (1888-1967) hoort tot de belangrijkste beeldhouwers van de twintigste eeuw. Hij komt uit Wit-Rusland, maar woonde en werkte vooral in Parijs. Zadkine nam de bestaande vorm van hout of steen als uitgangspunt en ontlokte daar een sculptuur aan. Een prachtig voorbeeld is een grote Daphne op de tentoonstelling. De natuur speelt ook in de voorstellingen vaak een rol. Zadkines werken doen soms aan kubisme denken, maar zijn dat toch nooit helemaal. Als Jood vluchtte hij in de oorlog naar de VS, waar hij zich evenzeer een gevangene van de situatie voelde als de thuisblijvers in Europa.

Na de oorlog zag hij de verwoestingen in Europa en ontwierp daar verschillende monumenten voor. Eén van die monumenten trok de aandacht van Bijenkorf-directeur Gerrit van der Wal, die de geesten rijp maakte om het beeld voor Rotterdam aan te kopen. De rest is geschiedenis. De voorstudie, die Van der Wal van Zadkine kocht, staat op de tentoonstelling. In de latere periode liet de kunstenaar zich behalve door de natuur ook door architectuur beïnvloeden.

Het dorp van Sonneveld

Zadkine aan Zee is een tentoonstelling vol mooie verhalen. Zo is er een portret van huisarts Wiegersma en zijn vrouw uit Deurne, die veel betekenden voor Zadkines doorbraak in Nederland. Zoon Friso Wiegersma dichtte veel later als partner van Wim Sonneveld voor hem de liedtekst Het dorp, zodat we nu plotseling weten dat ook Ossip Zadkine regelmatig ‘Langs het tuinpad van mijn vader…’ heeft gelopen. De houten portretkop Tête de femme die Beelden aan Zee in de eigen collectie heeft, is oorspronkelijk van de kunstenaar gekocht door niemand minder dan Charley Toorop.

Zadkine de fantast

En dan zijn er de verhalen die Zadkine zelf de wereld in hielp. De kunstenaar was goed in het bedrijven van zijn eigen pr en vertelde regelmatig onwaarheden. Zo veranderde hij zijn geboortedatum bij zijn verhuizing nar Frankrijk in 14 juli (le Quatorze Juillet, de Franse nationale feestdag) en ter gelegenheid van zijn aankomst in Amerika in 4 juli (the Fourth of July ofwel de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag).

Ook zou de vorm van een stuk brandhout hem hebben geïnspireerd tot een meer open stijl van werken, maar eigenlijk was hij al een tijd op die artistieke weg vóór hij het stuk hout vond. Het originele houtje staat overigens wel in Scheveningen.

Al bij al biedt Zadkine aan Zee niet alleen een fascinerende kijk op de ontwikkeling van een bijzonder kunstenaar, maar ook een schat aan prachtige beelden en enkele gouaches. Zadkines werk heeft nog steeds een enorme zeggingskracht. En dan is het pièce de résistance nog niet eens gearriveerd: Le cerf (een enorm verguld houten hert) komt pas over een maand uit het Stedelijk, omdat de klimaatvitrine niet eerder klaar kon zijn.

App

Museum Beelden aan Zee heeft duidelijk alles uit de kast getrokken om deze tentoonstelling tot een succes te maken. Zo is vanaf 7 oktober een app beschikbaar met een game, die door het leven van Zadkine voert en niet makkelijk te spelen is. Ook horen bij Zadkine aan Zee diverse zij-tentoonstellingen: Foto’s van Zadkine door Nederlandse fotografen, werk van leerlinge May Henriquez op Curaçao, en (niet toevallig) in het restaurant van de Bijenkorf Den Haag foto’s over leven en werk van Zadkine. Ook verkoopt de Bijenkorf in Den Haag en Rotterdam de merchandise.

Zadkine-tassen. Zadkine-notitieboekjes. Zadkine-taartjes. Zadkine-sokken

Nog even terug naar die merchandise. Die is ontworpen door Elin Baarda, marketing- en communicatiemedewerker van het museum. Niet direct de afdeling waar je design vandaan verwacht te halen, maar met haar opleiding Allround styling (Amsterdam) kreeg Baarda de ruimte buiten haar reguliere werkterrein te treden. Het is wat mij betreft één van de charmes van een museum dat zonder subsidie draait op een kleine vaste staf naast een leger aan vrijwilligers.

Aldus uw verslaggever, die inmiddels heel tevreden met een mooie Zadkine-tas over straat loopt en uitkijkt naar de taartjes.

• Zadkine aan Zee, museum Beelden aan Zee, 6 oktober 2018 tot en met 3 maart 2019.
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!

Foto boven: Tuinbeeld.