Mauritshuis haalt Hollandse meesters even terug uit Britse landhuizen

Door Frans van Hilten. Het Mauritshuis in Den Haag, ooit zelf een woonhuis, exposeert tweeëntwintig schilderijen van Hollandse meesters uit Britse landhuizen. Rembrandt, Lievens, Steen, Saenredam, Ter Borch: het kan niet op. De werken zijn zelden of nooit eerder buiten het Verenigd Koninkrijk geëxposeerd. Dat gegeven en hun bijzondere kwaliteit maakt de tentoonstelling National Trust tot een must-see, al zit de vormgeving soms in de weg.

Stel u voor: tweehonderd Engelse landhuizen van het kaliber Downton Abbey. De families wonen er niet meer, een liefdadigheidsorganisatie – The National Trust – beheert de gebouwen en hun interieurs. Interieurs waarin opvallend vaak schilderijen van Hollandse meesters hangen.

Aelbert Cuyp-gekte

Wat doen zoveel Hollanders uit de Gouden Eeuw in het Verenigd Koninkrijk? De banden tussen beide landen waren hecht. Door handel, maar ook door het dubbelkoningschap van William & Mary. Nederlandse schilders waren er populair; een tijdlang heerste er een heuse Aelbert Cuyp-gekte. Sommige schilders gingen zelfs op uitnodiging naar Engeland om daar te werken. De doeken die daaruit voortkomen, zijn dus ondanks de herkomst van hun makers nog nooit in Nederland geweest.

Spook van Ham House

Peter Lely, in Engeland bekender dan hier, is een goed voorbeeld. De Schotse gravin Elizabeth Murray protegeerde hem dertig jaar lang met opdrachten. In ruil vermeerderde hij haar roem en glorie met prachtige portretten. Op haar kasteel Ham House zou zij volgens ooggetuigen nog altijd rondspoken. Ham House is met maar liefst vijf schilderijen vertegenwoordigd, waaronder een klein werkje van Frans Post, die met de naamgever van het Mauritshuis meereisde naar Brazilië, en het aantrekkelijke Stilleven met merel, vlinder en kersen van Ambrosius Bosschaert de Jonge. De houten lijst is precies zo bewerkt als de trapleuningen in het pand.

National Trust past in de serie exposities die het Mauritshuis sinds de uitbreiding met het buurpand in 2014 presenteert. Kleine schatkamertjes, die aansluiten op die eigen collectie. Meer dan één zaal met een ronde uitbouw is het eigenlijk niet, maar het museum is vindingrijk gebleken. De ene keer waan je je als bezoeker in een onderzoekslaboratorium, waar alle geheimen van één schilderij prijs worden gegeven. Een andere expositie brengt topstukken uit een buitenlandse collectie, zoals The Frick Collection uit de VS of The Royal Collection van het Britse koningshuis.

English peach

In het ontwerp voor de tentoonstelling The Frick Collection parafraseerde vormgever Jowa architecten losjes de sfeer van het gebouw in New York. Bij National Trust is dat moeilijker. Er is immers niet één landhuis waaruit bruiklenen zijn gehaald, het zijn er twaalf. Jowa heeft daarom ditmaal gekozen voor een vrij strak en neutraal ontwerp met vlakke wanden, alleen onderbroken door nissen. Daarbij leidt de kleur, English peach, behoorlijk af. Waar lichte schilderijen tegen de achtergrond opbloeien, lijken donkerder doeken wat weg te vallen.

De schilderijen zijn per huis opgehangen, niet per schilder of thema. Een dappere en verfrissende keuze, maar de sfeer die ermee beoogd wordt op te roepen blijft met alleen een schematische tekening van elk huis tamelijk abstract. De zogeheten spirit of place komt meer tot leven in de video in de ronde kamer, maar daarvoor moet de bezoeker zich achter een schot terugtrekken vanwaar de schilderijen onzichtbaar zijn. In de ronde ruimte, waar verder Ascott House is vertegenwoordigd met onder andere Aelbert Cuyps magistrale Gezicht op Dordrecht vanuit het noorden, wijkt de kleur van de wanden af, maar waarom eigenlijk?

Flamboyant

Neemt niet weg dat National Trust de moeite beslist waard is. De gekozen schilderijen zijn louter topstukken en vullen de collectie van het Mauritshuis prachtig aan. Om maar te zwijgen over de fascinerende schilderijlijsten, die on-Nederlands flamboyant als ze zijn bijna een tentoonstelling op zichzelf vormen.

• National Trust, Hollandse meesters uit Britse landhuizen. Mauritshuis, Den Haag, tot en met 6 januari 2019.
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!

Foto boven: Aelbert Cuyp, Gezicht op Dordrecht vanuit het noorden (fragment)