Door: Frans van Hilten. Tentoonstellingen over historisch Cyprus hebben vrijwel altijd als onderwerp Cyprus als smeltkroes of kruispunt van beschavingen. Het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) Leiden koos een andere invalshoek, maar aan de kruispuntgedachte is moeilijk te ontkomen.
Een eiland tussen Griekenland, Turkije, Egypte en Syrië/Libanon in. Wat voor geschiedenis kan zo’n plaats hebben? Twee gebergten, veel bos: hout voor schepen. Veel koper: handel. Grote rijken aan alle kanten: van Egyptenaren, Mykeners, Hettieten, Feniciërs, Assyriërs en Perzen, later Hellenistische Grieken en Romeinen. Om beurten vielen ze Cyprus binnen en overheersten het eiland een tijd, maar in de meeste periodes bleef er toch een zeker onafhankelijkheid.
Een eiland dat altijd in beweging was. Dat uitgangspunt heeft het RMO gekozen voor de grote wintertentoonstelling van dit jaar. Beweging van mensen, van goederen, van ideeën (bijvoorbeeld religie) en van kunst. Daarnaast besteedt het museum aandacht aan beweging van het leven: hoe beeldden de Cyprioten hun eigen levenscyclus uit?
Euromunt met idool
Want een volk van verbeelders, dat waren ze. Als de tentoonstelling iets laat zien, is het wel hoe het eiland steeds weer beeltenissen van het menselijk leven voortbracht, vaak met duidelijk plezier gemaakt. De oeroude vruchtbaarheidsidolen in de vorm van hurkende vrouwen, die om de hals werden gedragen. (Hoe weten we dat? Door dat er één idool is gevonden met op haar beurt een idool om de hals. Zie de euromunt van Cyprus!)
De godsdienst bleef ook later draaien om een vrouwenfiguur, de grote godin, al heette die later Afrodite, die volgens de mythe juist bij Cyprus verrees uit het schuim van de oceaan en het bloed van de oudste godenkoning Ouranos. Maar op de tentoonstelling zijn ook uitgebreide taferelen uit het boerenleven, vastgelegd in kleien beeldjes, een barende vrouw, stiergoden en een wagenmenner wiens wagen eigenlijk een aanzet tot een kruikje was.
Picasso
Het was die wagenmenner die conservator Ruurd Halbertsma ertoe bracht ook moderne kunst op de tentoonstelling op te nemen. Picasso liet zich in zijn keramische periode inspireren door dit soort speelse beeldjes toen hij zelf kruiken en vazen tot vrouwenbeelden bewerkte. En er is ook werk van enkele hedendaagse kunstenaars te zien, steeds helder gerelateerd aan de kunst van Cyprus.
Duizenden kunstschatten, klaar voor transport naar de Verenigde Staten
Het RMO kon tal van bijzondere bruiklenen krijgen, vooral uit het Cyprus Museum van Nicosia. De beide musea werken al enkele jaren samen in het verwerven van historische kunstschatten, maar ook in de informatie-uitwisseling over illegale handel in kunst. Dat die handel ooit normaal was, tonen oude beelden van duizenden kunstschatten, klaar voor transport naar de Verenigde Staten.
Tóch een smeltkroes
Met ruim vierhonderd objecten geeft de tentoonstelling een breed en intrigerend beeld van een cultuur, die niet één cultuur was. Het meest fascineerde mij de sluipende invloed van al die omringende culturen op de kunst van Cyprus. Een bijzonder dubbelbeeld Demeter en Persephone stamt uit de Griekse periode, maar ziet er duidelijk anders uit dan wanneer het werkelijk in Griekenland gemaakt zou zijn. Zijn die sterren op het nachtlichaam van Persephone, die in de Hades woont, niet vergelijkbaar met het lichaam van de Egyptische godin van de nachtelijke hemel Noet? Zo is een Cypriotisch kunstwerk nooit alléén maar Egyptisch, Grieks of Perzisch. Of het museum nu een andere invalshoek kiest of niet, aan het karakter van Cyprus als culturele smeltkroes valt niet te ontkomen.
- Cyprus – Eiland in beweging, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, tot en met 15 maart 2020
- Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!
Foto boven: vruchtbaarheidsidool. Foto’s auteur
kunstHart 