Postzegels, lichtshow en tentoonstelling voor 200-jarig Rijksmuseum van Oudheden

Door: Frans van Hilten. Het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) bestaat tweehonderd jaar en wijdt daar een tentoonstelling aan. Conservator Annemarieke Willemsen betrok al haar collega’s bij het presenteren van de geschiedenis van twee eeuwen museum en wetenschap. Dat levert onverwachte inzichten op.

Zo ver als bij mijn moeder gaat mijn herinnering aan het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) niet terug. Die weet nog dat er geen Egyptische tempel stond op de binnenplaats van het museum in Leiden. Toch kom ook ik er al sinds mijn kindertijd en ik heb er aardig wat zien veranderen.

Achnaton en Nineveh

Als kind vergaapte ik mij aan mummies, op een schemerige zolder hoog boven elkaar opgetast. Op mijn kamer had ik een poster van de beeldengroep van de Egyptische minister Maya en zijn vrouw Merit. Later maakte het museum wetenschap aanschouwelijk door het reconstrueren van het gezicht van zo’n mummie – het meisje Sensaos, van wie de naam wat hijgerig uit luidsprekers gefluisterd werd. Ik raakte tijdens een grote tentoonstelling geïntrigeerd door de bizarre cultuur rond farao Achnaton. Nu kom ik ook regelmatig als pers in het museum en schreef nog onlangs enthousiast over de expo rond Nineveh.

Oudheden in de Hortus

Wat ik niet wist, is dat het helemaal niet begon in het huidige gebouw aan het Rapenburg. Ooit, al in de achttiende eeuw, stond de verzameling Griekse en Romeinse beelden van meneer Van Papenbroek in de Oranjerie van de Leidse Hortus Botanicus. Een verkeerde kop op een romp geschroefd, dat deed niet zo ter zake. Wetenschap was niet het primaire doel. Op de expositie is deze ruimte in de Hortus gereconstrueerd.

Na de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813 stampte de nieuwbakken koning Willem I het ene na de andere nationale instituut uit de grond. Een oudhedenverzameling was in 1818 aan de beurt en die kwam in Leiden.

Volkenkunde

Wat ik ook niet wist, is dat men met ‘oudheden’ toen niet alleen klassieke of westerse oudheden bedoelde, zoals in de huidige collectie. Er was ook veel niet-westerse kunst, die nu in het museum voor Volkenkunde is, uit onder andere Latijns-Amerika en het toenmalige Nederlands-Indië. De collecties werden pas in 1908 gesplitst. Schijnbare oudheden, die eigenlijk uit de renaissance bleken te komen, verhuisden toen naar het Rijksmuseum in Amsterdam. Veel van die werken zijn nu voor even terug in het RMO voor deze tentoonstelling.

Graven van Reuvens tot Raven

Wel wist ik al langer dat het RMO door de jaren heen zelf veel opgravingen heeft gedaan. Dat begon al met de eerste directeur Caspar Reuvens. Het museum groef zeer veel op in Nederland, vooral onder Jan Hendrik Holwerda, directeur van 1919 tot 1939, totdat de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek die taak overnam. Daarna focuste het museum meer op samenwerkingen in het nabije Oosten. In recente jaren werkte onder andere conservator Maarten Raven mee aan spectaculaire opgravingen in Egypte.

Aboe Simbel

Toen in de jaren zeventig de Aswan-dam in de Nijl werd gebouwd, werkte Nederland mee aan een reddingsoperatie voor de beeldengroep van Aboe Simbel, die onder water dreigde te verdwijnen. Als dank kreeg het museum de Taffeh-tempel, waarvoor de binnenplaats werd overdekt.

Dat het museum een trekpleister voor wetenschappers was bewijst wel de handtekening in het gastenboek van Heinrich Schliemann, ontdekker van de historische vindplaats van Troje. In het Grieks staat er: ‘degene die Troje ontdekt heeft’. Ook dit gastenboek ligt op de tentoonstelling.

‘Germaanse superioriteit’

Een duister stukje wetenschapsgeschiedenis verschijnt in de zaal die gewijd is aan de jaren 1940-1945. Conservator Frans Bursch was lid van de NSB en probeerde oudheden in te zetten als bewijs voor Germaanse superioriteit. Het museum bezit vondsten uit Oekraïne, die Bursch opgroef met behulp van dwangarbeiders. De vondsten bleken niet Germaans, maar veel ouder en het museum wist nooit goed raad met dit gênante deel uit de eigen historie.

Na de oorlog werden iconische voorwerpen uit de collectie voor het eerst meer nadrukkelijk in de schijnwerpers gezet. In de laatste decennia richt het RMO, zoals veel musea, zich vooral op wisselende tentoonstellingen. Een indrukwekkende wand affiches is daar getuige van en het is leuk daar te grasduinen naar wat je zelf gezien hebt. Toch heeft het museum de laatste jaren ook ingezet op het mooier presenteren van de eigen collectie. Na de klassieke en Egyptische oudheid is komende zomer de afdeling Romeins Nederland aan de beurt voor verbouwing.

Selfies en projecties

Al 200 jaar van nu heet de tentoonstelling. Dat nu krijgt vorm in een selfiemuur en een prachtige projectie, die enkele malen per dag op de Taffehtempel te zien is. Daarnaast is er een vel RMO-postzegels uitgegeven. Voor de wat diepgravender geïnteresseerde is er een groot jubileumboek.

Een tijdje geleden kwam ik mijn oude poster van Maya en Merit tegen in een map. Ik heb hem weer opgehangen, want als de originele beelden al zó lang meegaan, verliest ook zo’n affiche niet gauw aan relevantie.

• Rijksmuseum van Oudheden, Al 200 jaar van nu. Te zien tot en met 2 september 2018.
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!