Door: Frans van Hilten. Wie de vrolijk bestippelde werken van Yayoi Kusama kent, zou niet direct vermoeden dat de Japanse kunstenares haar hele leven gekweld is geweest door psychoses en gebrek aan erkenning. Vandaag, 22 maart 2019, wordt ze negentig jaar en Museum Voorlinden in Wassenaar viert dat met een, ondanks alles, vrolijke tentoonstelling.
Heldenepos
Een heldenepos, daarmee vergelijkt museumdirecteur Suzanne Swarts het leven van Yayoi Kusama. De strijd om het kunstenaarschap én tegen haar psychoses dwong Kusama tot een leven van obsessief scheppen, met een indrukwekkend oeuvre en – zij het late – erkenning als gevolg.
een oneindige hoeveelheid bloemenkopjes begon tegen haar te praten
Als klein meisje moest Yayoi Kusama van haar moeder haar overspelige vader bespieden. Dezelfde moeder verscheurde stelselmatig de tekeningen die ze maakte, want kunstenaar worden, zoals ze wilde, mocht beslist niet. De kleine Yayoi tekende verbeten door, maar kreeg al jong last van psychoses. In een bloemenveld kreeg ze een beangstigende hallucinatie: een oneindige hoeveelheid bloemenkopjes begon tegen haar te praten. Het is om die herinnering te bezweren dat Kusama de confrontatie met oneindigheid opzocht: in haar beroemde Infinity Nets, maar ook in eindeloze series stippen, die beide haar handelsmerk werden.
Judd en Warhol
Weggelopen van de te conservatieve kunstacademie en op de vlucht voor een gearrangeerd huwelijk reisde Kusama op haar achttiende naar de Verenigde Staten, haar kimono’s vol dollarbiljetten genaaid voor de eerste weken. Ze spaarde zich het eten uit de mond voor verf en doeken en bezocht alle galerie-openingen, haar 1.55 meter lange gestalte gekleed in opvallende creaties vol stippen en infinity nets. En Kusama werd gezien. Pop-art en zero-kunstenaars als Andy Warhol, Claes Oldenburg en Donald Judd waardeerden haar ideeën, maar gingen daar volgens haar ook mee aan de haal, tot zij in wanhoop de ramen van haar atelier afplakte tegen mogelijke spionage.
Als vrouw en niet-Amerikaanse was het vrijwel onmogelijk een solotentoonstelling te krijgen, dus reisde Kusama onuitgenodigd naar de Biënnale in Venetië, waar zij onder de naam Narcissus Garden eindeloze series spiegelende glazen bollen presenteerde en aan het publiek verkocht voor twee dollar per stuk onder het motto ‘Your narcissism for sale’. Toen de Biënnale haar verzocht te vertrekken, wist ze dit in de media breed uit te meten. Ook later in Nederland bespeelde ze vernuftig de media met haar living sculptures en performances, waarbij zij onder andere een naakte Jan Schoonhoven van stippen voorzag.
Homohuwelijk
In 1962 ontmoette zij via een galeriehouder medekunstenaar Joseph Cornell, met wie zij tot zijn dood tien jaar lang een platonische relatie onderhield; van seks heeft Kusama haar hele leven een afkeer gehad. Dat blijkt ook uit de fallusvormige zachte sculptuurtjes, die in haar werk hele landschappen kunnen vormen, net zo bedreigend als de bloemenkopjes uit haar jeugd. Onder homoseksuele mannen voelde zij zich dan ook veilig en al in de jaren zestig sloot zij in een performance het eerste homohuwelijk.
Kusama wordt nu dan wel negentig, zij gelooft dat ook haar leven oneindig zal zijn
In de jaren zeventig ging Yayoi Kusama terug naar Japan, waar de erkenning nog steeds uitbleef. Zij liet zich vrijwillig opnemen in een psychiatrische inrichting, waar zij nog altijd verblijft. Slechts geholpen door enkele assistenten schildert zij in haar eigen studio nog altijd zes uur per dag. Haar meest recente werk is de serie My Eternal Soul. Want Kusama wordt nu dan wel negentig, zij gelooft dat ook haar leven oneindig zal zijn. Pas de laatste decennia heeft Kusama erkenning gekregen. Zo nodigde uitgerekend de Biënnale in Venetië haar als eerste Japanse kunstenaar ooit uit in 1993. Inmiddels geldt zij als de leading lady van de hedendaagse kunst.
Oneindige ruimte
Museum Voorlinden verzamelt al langere tijd werk van Yayoi Kusama. Industrieel Joop van Caldenborgh, die de collectie bijeenbracht, kocht al vroeg werken van haar. Aangevuld met bruiklenen geeft de overzichtstentoonstelling een breed beeld van Kusama’s kunstenaarschap. Natuurlijk, de glazen bollen van Narcissus Garden zijn er, maar ook diverse Infinity Nets, een vroege Macaroni Handbag, een op Joseph Cornells werk geïnspireerde kijkdoos In the Woods en niet te vergeten een van Kusama’s Infinity Mirror Rooms.
In dit kunstwerk uit 2008 uit de eigen collectie kunnen bezoekers zich straks welgeteld vijfenveertig seconden in alle eenzaamheid onderdompelen in een zich oneindig uitstrekkende universum van oplichtende bolletjes.
Geheimtip van kunstHart:
Bedenk goed of je deze ruimte wilt fotograferen/filmen of alleen maar ondergaan. Vijfenveertig seconden zijn zo voorbij.
- Yayoi Kusama, Museum Voorlinden, 22 maart tot en met 1 september 2019. Let op: het museum werkt met tijdslots voor deze tentoonstelling.
- Ook in Voorlinden: Do Ho Suh
- Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!
Foto’s auteur tenzij anders vermeld. Foto boven: Narcissus Garden in Museum Voorlinden.
kunstHart 