Nynke Koster maakt al jaren faam met het afgieten van stukjes architectuur – een herinnering aan vroeger tijden, die in deze vorm een nieuw leven krijgt. Zo goot ze in het werk Khepri een Egyptische scarabee af voor Beelden in Leiden 2018. In Delft werd afgelopen zomer Echo onthuld, haar reflectie op de tegenstrijdigheden van de Gouden Eeuw. Met het Stokroos Sculptuur Stipendium, dat elk jaar naar een jonge beeldhouwer gaat, kon zij de expositie Vanitasflora maken voor museum Beelden aan Zee in Den Haag.
Door Frans van Hilten
‘We zitten hier in de kelder van Willem I’, wijst Koster om zich heen naar de gewelfde museumzaal, die inderdaad precies onder het historische paviljoen Von Wied ligt. ‘Na mijn werk in Delft was de vraag: wat nu, door de corona. Ik was veel aan het tuinieren en wandelde door de duinen, waar het al lang niet geregend had. Daar zag ik dat veel planten niet meer of in elk geval veel minder bloeien, door de toegenomen stikstof.’ Op haar vraag hoe dat precies werkt las Koster het antwoord in een interview in weekkrant Den Haag Centraal met Eric Wisse van Stichting Duinbehoud. Ze nam contact met hem op en liep een hele dag met hem door de duinen.
Biodiversiteit
Ze loopt naar het raam, dat vanuit de museumzaal een weids uitzicht biedt op zee. ‘Zie je deze struik? Dat is een duindoorn. Die doet het heel goed door meer stikstof in de bodem, maar daardoor verdringt hij andere planten. De biodiversiteit gaat achteruit. Het doet mij pijn: de activiteiten van de mens in de duinen en het duinlandschap en de diersoorten die daardoor bedreigd worden.’
Afgietsel maken zonder oogsten
‘Normaal giet ik dingen af die al gebeurd zijn’ – Koster wijst op drie kubusvormige zitobjecten waarvan de bovenkant een afgietsel van een architectonisch detail is – ‘Nu giet ik af wat er misschien in de toekomst niet meer zal zijn. Ik heb planten en bloemen uit de duinen afgegoten in alginaat. Dat is een natuurproduct gebaseerd op algen. Het wordt ook wel gebruikt in gezichtsmaskers. Het is een soort poeder, dat water opneemt en dan wordt het rubberig. Al na een paar uur gaat het uitdrogen, dus je moet na het mengen metéén afgieten.’
‘Ik heb voor alginaat gekozen omdat ik niet met kunststof wilde werken, maar ook omdat ik tijdens mijn project voor Delft een epoxy-allergie heb opgelopen. Door alginaat te gebruiken kon ik de planten bovendien afgieten zonder ze te hoeven oogsten. Dat deed ik op een plaat met een opstaand randje. Na drie minuten haalde ik de plant er weer uit. Ik heb samengewerkt met Stichting Duinbehoud en Dunea, die eigenaar is van het duingebied Meijendel.’
“Normaal is een ornamentenplafond een hemels gewelf vol fruit, bloemen en dikke engelen”
Het gewelf in Beelden aan Zee is geen ornamentenplafond. Nynke Koster maakte het gewelf na op de vloer van de zaal, onder het echte gewelf. Haar stagiair maakte een maquette en rekende alle maten door. Op het kopie-gewelf bracht Koster de afgietsels aan. ‘Ik heb er alsnog een ornamentenplafond van gemaakt met planten uit het Haagse duinlandschap, een landschap dat door ons mensen heel kwetsbaar is geworden. Normaal is een ornamentenplafond iets verhevens, een soort hemels gewelf vol vruchtbaarheid, fruit, bloemen en dikke engelen. Hier zie je een landschap dat langzaam vergaat.’
Gebarsten cultuur
Het proces van het vergaan zie je ook terug in het kunstwerk. ‘Eerst was het helemaal bedekt, maar het alginaat is enorm gekrompen en daardoor gebarsten. Eigenlijk zoals ons hele bestaan en de cultuur gekrompen zijn. De cultuur is verdroogd, gescheurd en vergaan door de corona. Ik had behoefte een werk daarover te maken, ik ben niet altijd de meest vrolijke persoon in deze tijden.’
Zwembad in de tuin
De ondergrond van Vanitasflora, dat overigens precies dezelfde hoogte heeft als de duinen buiten, is geel. ‘Geel is de kleur van de afgunst. Mensen hebben nooit genoeg. Als de buren op een dure vakantie zijn geweest moeten zij dat ook. Als ze helemaal niet op vakantie gaan moet er zo’n zwembad in de tuin. Dat vol laten lopen kost meer water dan een jáár douchen! En vervolgens gaan ze er twee keer in en gebruiken het niet meer. Daar word ik zó naar van! Het werk gaat dus ook over de noodzaak tot zuiniger leven.’
“Dit kunstwerk gaat zijn eigen weg, ik heb het moeten loslaten”
Het krimpen van het alginaat maakt Vanitasflora onvermijdelijk tot een tijdelijk kunstwerk. Voor Koster even wennen. ‘Normaal ben ik een control freak. Daarom is veel van mijn werk ook vrij gestileerd. Dit gaat zijn eigen weg. Ik heb het moeten loslaten. Al heb ik van tevoren wel geoefend met de hoeveelheid die het mocht scheuren; bij sommige experimenten gleed opeens de hele zijkant eraf en dat was dan ook weer niet de bedoeling.’
- Nynke Koster, Vanitasflora, Museum Beelden aan Zee, Den Haag, tot en met 22 november.
- Zie www.nynkekoster.com/vanitasflora voor een video van het afgietproces
- Na afbraak van de expositie gaan fragmenten van het alginaat in de verkoop ten bate van Stichting Duinbehoud
kunstHart 