Foto’s Erwin Olaf spatten van de muren

Erwin Olaf is 20 september 2023 overleden. Onze gedachten zijn bij de nabestaanden.

Door: Frans van Hilten. Wat hij nog wil fotograferen? Niks in het bijzonder, anders is hij maar bang dat hij dood neervalt, schertst fotograaf Erwin Olaf, die dit jaar zestig wordt. Een opera maken, dat wel.

Olafs fascinatie voor andere media en genres blijkt op zijn grote overzichtstentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag. Het Fotomuseum Den Haag focust intussen op zijn inspiratiebronnen en vroege ontwikkeling. Olaf: ‘Dat zie ik meer alsof ik naar een neefje van me kijk. Een heel leuk neefje, daar niet van.’

De kleuren spatten van de witte wanden in de eerste zaal in het Gemeentemuseum. Speciale wens van Olaf, die zich een tentoonstelling van een werk altijd op witte wanden had voorgesteld. De serie Palm Springs, na Berlin en Shanghai het derde deel van een stedentrilogie, wordt hier voor het eerst getoond. De beelden zijn krachtig maar bevatten ook subtiele details. De vlieger op Palm Springs: The Kite is niet het meest dominante element in de compositie, maar wordt ernaast levensgroot letterlijk uitgelicht in een lichtbak met een video-installatie.

Video-installaties

Zulke video-installaties zijn er veel meer op de tentoonstelling. ‘Je ziet op straat als reclames bijna nergens foto’s meer, steeds meer is video,’ licht de kunstenaar toe. Bijzonder indrukwekkend zijn de video’s die in groepen gepresenteerd worden, vaak in heel langzame beweging of verandering, zodat de afbeelding gevoelsmatig tussen foto en video in zit. Ook andere uitstapjes maakt Olaf inmiddels. Een deels verbrand beeld van een vrouw staat naast een video waarop de verbranding te zien is. Een groep kinderen, verbeeld door geklede maar hoofdloze modepoppen, danst rond een geblinddoekte pierrot.

Het is een lange weg die Olaf aflegde in veertig jaar. Waar hij ooit begon als journalistiek fotograaf, werkend in zwart-wit en beïnvloed door fotografen als Robert Mapplethorpe, heeft hij nu veel bekendheid verworven met zijn meestal geënsceneerde, meestal licht-activistische kleurenbeelden.

Olaf geldt als ikoon van de homo-emancipatie, maar eigenlijk slecht hij op zijn foto’s op een veel breder vlak muren tussen mensen, vaak door een bepaald ongemak in zijn ogenschijnlijk toegankelijke werelden. Zo laat hij in Blacks (1990) mensen van allerlei huidskleur zien – zwart geschminkt, want in het donker is iedereen gelijk. In een vroege serie toont hij de gezichten van sm in Nederland. Naakt is in beide tentoonstellingen volop aanwezig.

Choreografie

Vlak voor de ingang staat de installatie Keyhole met louter afgewende gezichten terwijl het meisje op het tentoonstellingsaffiche de bezoeker juist recht aanstaart. Daar zit geen vooropgezet plan achter, zegt Olaf: ‘Het gaat voor mij in het meer hedendaagse werk heel vaak om de choreografie van het lichaam. Het is zo bijzonder interessant om te zien wat wij bij elkaar kunnen aflezen: als je je schouders laat hangen, of je dan verdrietig bent of juist verslagen, met opgetrokken schouders boos, en afgewend dat er opeens schaamte ontstaat. Dat gebeurt meestal nog gaandeweg het proces van het maken. Als je acht acteurs vraagt om weg te draaien – want ik vind “modellen” altijd een te kleine waardering – dan zie je dat de ene dat in woede doet; ik heb een meisje gehad van een jaar of acht dat het echt zó erg vond dat ze niet met haar gezicht naar de camera toe moest, dat haar hele ruggetje woede communiceerde; en bij een ander was dat triestigheid. Dat is meer het uitgangspunt, dan dat ik denk: ik ga de voor- of de achterkant fotograferen.’

Koningshuis

Frontaal noch afgewend is het portret dat Erwin Olaf afgelopen Kerstmis van het koninklijke gezin maakte. Het werk voor het koninklijk huis is de enige opdrachtserie die hij op deze dubbeltentoonstelling laat zien, in het aparte Berlagekabinet. Wat op smartphone, kerstkaart of krant niet opvalt, springt hier direct in het oog: de foto heeft een enorme scherptediepte, waardoor de prinsessen op de voorgrond scherp zijn, maar koning Willem-Alexander niet. Een gedurfde foto op een in alle opzichten sprekende dubbeltentoonstelling.

• Erwin Olaf, Gemeentemuseum Den Haag en Fotomuseum Den Haag, 16 februari tot en met 12 mei 2019
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!