Rauch: surrealistisch verteller van beelden

Het surrealistische werk van Neo Rauch vloeit over van beeldtaal en symboliek, ik kan er uren naar kijken en dan nog nieuwe dingen ontdekken en nieuwe associaties en betekenis.

Door Gemma Lago. De figuratieve schilderijen bestaan steevast uit een realistische achtergrond van een landschap of statige en grote gebouwen met op de voorgrond menselijke figuren in beweging en interactie in een verhalend spel.

Spekzolen

De mensen die Rauch verbeeldt vormen een mengelmoes van schilder- en kledingstijlen uit verschillende periodes: een middeleeuwse figuur staat naast een 19e-eeuwse man in jacquet en met hoge hoed of een 17e-eeuwse ambachtsman met lang haar en een kniebroek, geflankeerd door vrouwen en mannen die haast Arisch-degelijk aandoen, met comfortabel zittende jaren ’40-kleding, schoenen met spekzolen, de vrouwen steevast met een jurk en keurige vlechten met strikjes in blond haar.

Op veel werken zien we daarnaast een potsierlijke figuur met een clownesk pak met pompons of een gekleurde rok aan, gekleurde balletjes of een fuchsiaroze megafoon in de hand, als een nar die net als in Shakespeares toneelwerken de functie heeft van het adresseren of tonen van het ongezegde, dat wat onuitgesproken maar nadrukkelijk in de onderstroom in het beeld aanwezig is. De meeste personages zijn in actie of beweging, houden bordjes omhoog als actievoerders of heffen een aanklagende vinger of vuist.

Vaak is op de schilderijen ook een schetsende of dirigerende man te zien, als een verwijzing van Rauch naar zichzelf als de regisseur of creator van het tafereel waar hij zelf deel van uitmaakt. Alsof hij met lichte ironie of zelfspot zijn eigen positie uitlicht, maar met een nadrukkelijk bepalende of juist analyserende rol in het geheel.

Fantasy

De bijna Romantische landschappen contrasteren scherp met het Realisme van de geschilderde personen. De landschappen doen bijna fantasy-achtig of mystiek aan, een kust waarop de zee stukslaat, een berglandschap, een spuwende vulkaan met erboven steevast onheilspellend gekleurde luchten die, samen met de fabeldieren en de grote bewegingen van de hoofdpersonen, het decor lijken van een aanstaande apotheose, vaak benadrukt door een goddelijke lichtstraal die op de achtergrond uit de wolken stroomt, alsof er altijd een hogere macht meekijkt.

En zo zijn er meer Bijbelse connotaties in Rauch’s werk: niet zelden zien we een priester-, engel- of Jezusachtige figuur, zwart-wit-kleurstellingen of houten Latijnse of Andreas-kruisen op de achtergrond of gekleurde wegwijzers en pijlen die doen denken aan cruciale keuzemomenten en de brede of de smalle Weg uit de Bergrede.

Vleesachtig

De vele fantasiedieren, van een krokodilachtige salamander tot vissenstaarten en giraf- en centaurachtige wezens en een levensgrote sprinkhaan, maar ook het steeds terugkerende motief van dikke, vleesachtige, kronkelende wortels, takken of staarten die zich dwars door meubels en houtwerk een weg banen, geven Rauchs schilderijen de surrealistische sfeer waar je zijn werk aan kunt herkennen en die soms, samen met de veelheid aan figuren, wezens en actie, doen denken aan de vleselijke Tuin der lusten van Jeroen Bosch.
Rauchs werk is veelal in aardetinten: veel groen- en roestbruintinten, paarsblauw, (bloed- en vuur)rood, vuilgeel en hier en daar tegengestelde figuren in zwart en wit.

Medium

De afgebeelde taferelen stellen me als kijker voor raadsels. Ik kijk en zie in de mensen, wezens en symbolen een enorme dynamiek die onvermijdelijk associaties en betekenis oproept. Mijn brein brouwt van iedere compositie een verhaal. In interviews zegt Rauch echter zelf niet bezig te zijn met de betekenis of connotatie van zijn “beelden” zoals hij ze noemt, hij werkt intuïtief en zonder vooropgezet idee of plan. Hij verbaast zich vaak zelf over wat zijn werken bij kijkers aan associaties oproepen en zegt dat het ook niet nodig is om zijn werken betekenis of analyse toe te kennen. Hij nodigt ons vooral uit om een schilderij van zijn hand als autonoom werk te ondergaan en puur te kijken naar de eruptie van beelden waar hij de vertolker van was.

Maar net als een gedicht dat is opgebouwd uit ogenschijnlijk losse woorden die samen een betekenisvol verhaal vertellen, dringen Rauchs beelden rijke verhalen aan je op. Het doet de vraag rijzen of het niet Rauch zelf is die als een profeet of medium door de goddelijke stralen op zijn schilderijen wordt aangeraakt en aangewezen als verteller van een hogere boodschap, van een verwijzing naar actuele betekenis. Als een vulkaan die openbarst.

• Die Mitte – Neo Rauch, tot en met 8 januari 2023 in Museum De Fundatie, Zwolle
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!