Byblos: historische kunstschatten uit Libanon in Leiden

Wie het over de oudheid heeft, denkt snel aan Rome, Griekenland, Egypte, misschien Babylonië. Maar er waren ook belangrijke steden buiten de grote rijken. Byblos, in het huidige Libanon, was er zo één. Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden toont de geschiedenis van deze bijzondere havenstad.

Door Frans van Hilten. Wel eens aan vers cederhout geroken? In het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden kan het. De cederboom is in Libanon erfgoed en mag nooit zomaar gekapt worden, maar van een in 2021 omgestormd exemplaar mag het museum een plak tentoonstellen. De cederboom staat niet voor niets in de vlag van Libanon; al in de oudheid draaide de hele economie om de ceder. De economie van de stad Byblos, bij het tegenwoordige Jbeil.

Niet iedereen weet meteen waar Byblos ligt, of wat voor stad het was. Byblos was een haven, maar een zelfstandige, niet behorend tot een groter rijk. Een kosmopolitische, diverse stad, waar het eerste alfabet (‘bybloscript’) ontwikkeld werd. De woorden bijbel en bibliotheek komen rechtstreeks van de naam Byblos.

Farao

In vroege tijden werd Byblos van een vissersdorp tot een exporthaven, waar cederhout via de rivier binnenkwam om over zee verscheept te worden. Onder de klandizie waren de farao’s van Egypte. Egypte gebruikte de olie voor mummificatie en het hout voor prestigieuze schepen, die dankzij de lange stammen veertig meter lang gemaakt konden worden, maar ook voor sarcofagen en tempels. Omdat een farao als god werd gezien en daarom nooit aan een sterveling mocht betalen voor goederen, schonken de farao’s in ruil voor de ceder giften aan hun gelijke, de godin Ba’alat Gubla (‘de dame van Byblos’), die zij ook erkenden als Egyptische godin.

De farao was een god en mocht nooit aan een sterveling betalen voor goederen

Na 1200 voor Christus bleef Byblos in de luwte tussen Assyrië, Babylonië en het Perzische rijk. Vanaf het bezoek van Alexander de Grote werd het een populair pelgrimsoord en een Hellenistisch-Romeinse stad.

Archeologie

Ook de opgravingsgeschiedenis van Byblos is interessant. Die loopt al sinds de tijd van Napoleon III. Bijzonder genoeg hebben vroege archeologen hier niet alles weggegraven op zoek naar dieper liggende bijzonderheden, maar ze hebben alles wat ze weghaalden netjes verplaatst. Daar was zelfs een speciaal spoorlijntje voor.

Met de huidige crisis in Libanon staat ook de archeologie onder druk. Er is vaak maar één uur per dag stroom. Het Leidse museum helpt momenteel met het herstel van het negentiende-eeuwse opgravingshuis bij Byblos; dat moet een museum ter plekke worden. De tentoonstelling in Leiden, die behalve ruim vierhonderd bruiklenen ook dronebeelden en 3d-animaties omvat, zal in dat opgravingshuis later ook te zien zijn, evenals in Beiroet. Het museum werkte voor de tentoonstelling zeer nauw samen met het Libanese Ministerie van Cultuur.

Pop-upboeken

De expositie toont een ons onbekende wereld. In een vormgeving die aan pop-upboeken doet denken zien we objecten die soms Egyptisch aandoen, soms Fenicisch, soms Mesopotamisch of nog anders. Er zijn brieven aan de farao, er zijn grafgiften uit de vermaarde obeliskentempel in de vorm van krijgers, er zijn spiegels, wapens, siervoorwerpen en er is de inhoud van een enorm elitegraf dat pas onlangs is ontdekt en waarvan de vindplaats angstvallig geheim wordt gehouden. En aan het einde is er dan die monumentale schijf cederhout.

Stedenreeks

Byblos is een eye-opener, zoals het museum die eerder verschafte met tentoonstellingen over steden als Petra, Carthago en Nineveh, maar ook over het eiland Cyprus. Het zijn dergelijke plaatsen, die een grote rol speelden zonder deel uit te maken van de overbekende historische rijken, die blijk geven van de meest fascinerende kruisbestuivingen in een ook toen geglobaliseerde wereld. Gaat dat zien!

• Byblos, ’s Werelds oudste havenstad. Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, tot en met 12 maart 2023, 7 dagen per week
• Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!