Het had een fabel kunnen zijn: een groot verzonken land waar nu de Noordzee ligt. Maar Doggerland was er echt, en er woonden mensen. En op Malta bouwden mensen al reusachtige tempels, 1000 jaar eerder dan de piramiden. Het Rijksmuseum van Oudheden duikt deze onbekende werelden in met twee fascinerende tentoonstellingen.
Door Frans van Hilten. Ze kwamen van Sicilië en vestigden zich op het eiland Malta, niet groter dan twee keer Texel. Het was een hardwerkend boerenvolk, dat op hun eiland afgezonderd van andere culturen leefde. Ze bouwden er rotsgraven voor hun doden en zo rond 3600 voor Christus begonnen ze aan de bouw van reusachtige stenen tempels. We spreken nieuwe steentijd, 1000 jaar eerder dan de piramiden. Rond 2500 v.C. is het eiland uitgeput en vertrekken de bewoners.
Beeldjes
De tempels van Malta zijn, net als bijvoorbeeld Stonehenge, gericht op de zon. Op cruciale momenten zoals de zonnewende schijnt de zon precies door de tempel heen tot op de achterwand. De precieze betekenis van de tempels kennen we niet, maar er zijn veel beeldjes in de tempels gevonden en ook die zijn anders dan op andere plaatsen. Dik zijn ze meestal, een voorbeeld van vruchtbaarheid of welvarendheid. De droom van iedere boer, zo dik te zijn, of was er misschien een priesterkaste die er echt zo uitzag?
Hoe oud ook, de beeldjes ontroeren vaak. Op de tentoonstelling in Leiden zijn ze volop aanwezig. We zien bijvoorbeeld een (replica van een) slapende dame en een familiegroep, die ook heel goed de stadia van het leven zou kunnen uitbeelden. De tempels zelf zijn er – uiteraard – niet. Maar maquettes waar een klein cameraatje doorheen navigeert geven op groot scherm een goede indruk.
Doggerland
Een heel andere ‘verloren wereld’ is die van Doggerland, een kolossaal land dat lag waar nu de Noordzee is. Het verzonk zo’n 8000 jaar geleden in zee, maar toen woonden er heel lang mensachtigen. In de ijstijd waren het Neandertalers, in de tijd dat het land verdween was het al de moderne mens.
Doggerland werd ontdekt doordat er soms fossiele bomen boven het water uitstaken. Pas in 1998 opperde Brian Coles dat er niet een soort ‘landbrug’ tussen Nederland en Engeland was geweest, maar een heel land.
Het is bijna alsof je een fantasyroman leest als je door de tentoonstelling loopt: een heel land waarvan je nog nooit had gehoord. Een land met zijn eigen geschiedenis, inclusief een tsunami, vroege mensen die al vuurstenen mesjes in een vatting van pek maakten.
Amateurarcheologen
Er is ook aandacht voor de amateurarcheologen die op stranden en zandwinningen op zoek gaan naar sporen van dit verdwenen land en naar pogingen bepaalde delen Noordzee vrij te houden van boorplatforms, windmolenparken en andere verstoring, om zo iets van de verdwenen wereld van Doggerland in de oorspronkelijke context te bewaren.
Op de tentoonstelling is een enorme verscheidenheid aan voorwerpen te zien, vaak opmerkelijk goed geconserveerd doordat ze onder water snel ingebed raken en niet in contact komen met zuurstof. Er zijn ook menselijke resten met opmerkelijk goed bewaard DNA en vondsten waaruit blijkt dat ook Neandertalers al oog hadden voor de symbolische, rituele kant van het leven.
Treffend detail
Beide tentoonstellingen eindigen met een detail dat de bezoeker iets extra’s wil meegeven. Bij Tempels van Malta is dat een heel klein beeldje van twee mensen in de momenteel zo gemiste omhelzing. Hoe een beschaving met reuzentempels ook kan ontroeren in het kleine. Doggerland sluit af met een ingelijst artikel uit NRC Next: Groenlands ijs is in halve eeuw niet zo hard gesmolten als nu. Een waarschuwing voor ons allen: ook nu stijgt de zeespiegel, ditmaal door ons eigen toedoen. Zullen archeologen over 10.000 jaar onze botten uit de zeebodem graven?
- Tempels van Malta en Doggerland, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, tot en met 31 oktober 2021.
- Ook iets moois gezien? Deel het met kunstHart!
kunstHart 